سوء تغذیه یکی از مشکلات شایع در سالمندان است . این علامتی از بیماری های قابل درمان است که باید مورد بررسی قرار گیرد . سوء تغذیه همچنین دارای پیامدهای پزشکی ، هم کوتاه مدت و هم بلندمدت ، از قبیل عامل پوکی استخوان و استئوپنی ، به همین ترتیب بسته به
سالمند ، عامل مرگ و میر می باشد . با توجه به تغذیه در تمام سطوح تصمیم گیری های پزشکی یعنی ، تشخیص ، تجویز دارو ، جراحی ، می توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید .

دریافت مکمل های حاوی ریزمغذی ها ، به ویژه در گروه های سنی بالاتر حائز اهمیت است ؛ زیرا سالمندان کم غذا هستند و قدرت جذب ریزمغذی ها از مواد مصرفی در آنان کاهش می یابد . علاوه بر این ، در افراد مسن ، حتی کمبودهای خفیف ریزمغذی ها مثل ویتامین  B6، ویتامین E و روی ، سبب تضعیف سیستم ایمنی می گردد . کمبود ویتامین B12 و ویتامین B1 در این گروه سنی شایع است و سبب ضعف حافظه و قدرت تمرکز می شود . افزایش دریافت آنتی اکسیدان ها با استفاده از مکمل های
ریزمغذی ها همراه با یک رژیم غذایی متعادل می تواند به حفظ سلامت فرد در برابر بیماری های قلبی ، آرتریت ، پوکی استخوان و آب مروارید کمک کند . استفاده از مکمل های ریزمغذی ها در کنار رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی مناسب ، روش مؤثری برای حفظ عملکرد طبیعی بدن در دوران سالمندی است .

امید است با رعایت اصول تغذیه ای و رژیمی مناسب در تنظیم برنامه غذایی سالمندان ، از سوء تغذیه و مشکلات شایع در بین این قشر آسیب پذیر پیشگیری به عمل آید .

تغییرات فیزیولوژیک مربوط به سالخوردگی

با افزایش سن ، کل آب بدن تقریبا ۲۰ درصد کاهش و چربی بدن افزایش می یابد . با افزایش سن ، انرژی متابولیسم پایه ( BMR  ) ، به علت کاهش توده غیر چربی بدن و افزایش توده بافت چربی بدن ، کاهش می یابد . ورزش ملایم ، به حفظ بافت بدون چربی بدن کمک می کند در نتیجه ، کاهش توده بدون چربی بدن نشانه ای از رخداد فرآیند سالخوردگی است . اما در بین افراد هم سن و هم جنس ، محتوای چری بدن بیش از توده بدون چربی بدن قابل تغییر است .

کاهش ترشح اسید معده و قدرت حرکتی معده ممکن است منجر به کاهش جذب مواد مغذی مهم مثل فولات ، ویتامین B12 ، ویتامین D و کلسیم شود . کاهش احساس طعم مواد غذایی توسط پرزهای چشایی زبان و کاهش حس بویای سبب کاهش توانایی فرد در تشخیص مزه و طعم مواد غذایی می شود که خود بالقوه کاهش دریافت غذا را در پی خواهد داشت . تغییرات سیکل خواب منجر به اختلال در خواب و بی خوابی و خواب آلودگی در طول روز می شود . بنابراین توان فرد برای تهیه رژیم غذایی سالم نقصان می یابد .

عوامل افزایش دهنده خطر سوءتغذیه در سالمندان

ـ انزوا یا تنها زیستن .

ـ سطح زندگی زیر خط فقر .

ـ سن بالای ۷۵ سال .

ـ از دست دادن ناخواسته وزن .

ـ رژیم های غذایی خرافی ، باورهای نادرست در مورد مواد غذایی و نیاز به آنها .

ـ ناتوانی در خرید مواد غذایی یا پختن غذا .

ـ کم اشتهایی ، خشکی دهان ، فقدان دندان یا نامناسب بودن دندان ها ، نقصان حس چشایی و بویایی .

ـ مشکلات گوارشی رایج : سوزش معده ، سوء هاضمه ، اسهال ، نفخ ، یبوست .

ـ داروهایی که در دریافت یا جذب غذا تداخل می کنند .

ـ بیماری های مزمنی که در مصرف غذا تداخل دارند .

ـ زخم هایی که ترشح زیاد دارند، مثل زخم بستر .

ـ اندوه ، بی علاقگی ، افسردگی ، تمایل به خودکشی .

ـ الکلیسم .

ـ بیماری های روحی .

بیماری های مرتبط با تغذیه در دوران پیری 

تغذیه در پیشگیری از بسیاری بیماری های دوران سالمندی از جمله آب مروارید ، التهاب مفاصل ، پوکی استخوان و آلزایمر نقش دارد .

پوکی استخوان

از بیماری های شایع دوران سالمندی است که استخوان ها به خاطر کاهش میزان املاح، شکننده می گردند . تا کنون عوامل خطر متعددی مانند کمی دریافت کلسیم، دریافت بیش از حد و یا کم پروتئین ، مؤنث بودن ، یائسگی ، افزایش سن ، کمی وزن ، نژاد ، ژنتیک و وجود سابقه خانوادگی این بیماری، مصرف داروهایی مانند کورتیکو استروئیدها و ابتلا به بیماری های کلیوی ، کبدی ، دیابت ، آلزایمر ، روماتیسم مفصلی و … را برای این بیماری نام برده اند .

جهت پیشگیری از این بیماری که ناتوانی و کاهش قد و شکستگی های استخوانی را به دنبال دارد ، افزایش تحرک و فعالیت و مصرف رژیم حاوی مقادیر کافی پروتئین و کلسیم توصیه می شود .

جهت تنظیم برنامه های غذایی برای سالمندان مبتلا به این بیماری توجه به نکات زیر ضروری به نظر می رسد :

۱ ـ تأمین کالری کافی جهت حفظ وزن مطلوب و توجه به اختلالاتی مانند بی اشتهایی یا پرخوری عصبی .

۲ ـ مصرف روزانه ۴ ـ ۳ واحد از گروه لبنیات .

۳ ـ تهیه عصاره کلسیم از استخوان .

۴ ـ توجه به مصرف بادام ، فندق ، سبزی های برگ سبز و حبوبات ضروری به نظر می رسد .

۵ ـ قرار گرفتن ۳۰ ـ ۱۵ دقیقه روزانه در معرض نور خورشید بدون پوشش ( جهت تأمین ویتامین D لازم ) .

۶ ـ مصرف روغن های نباتی غیر اشباع مانند آفتابگردان ، ذرت ، زیتون (  کمتر از ۳۰% کالری ) .

۷ ـ مصرف انواع ماهی ( بخصوص ساردین ، کلیکا به سبب آنکه با استخوان خورده می شود ) .

۸ ـ استفاده از آب میوه های طبیعی به جای استفاده از نوشابه های کولادار ، قهوه و چای پررنگ .

چاقی

پژوهش ها نشان می دهد که داشتن فعالیت بدنی در دوران سالمندی ، نه تنها می تواند از تحلیل ماهیچه ها و استخوان ها بکاهد ، بلکه در پیشگیری از افزایش وزن نیز سودمند است زیرا می دانیم که افزایش وزن زمینه ساز بسیاری از بیماری ها می باشد .

برنامه ورزشی زیر البته به شرط مشورت با پزشک می تواند برای حفظ سلامت و پیشگیری از چاقی مفید واقع شود :

ـ ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی : باغبانی ، پیاده روی ، حرکت های ساده در هر روز که می تواند پنج دقیقه در هر بار و در مجموع ۱۲ بار در هر روز باشد .

ـ سه روز در هفته : ۳۰ تا ۴۵ دقیقه فعالیت بدنی مانند شنا و راه رفتن سریع .

سالمندان با چه مشکلات تغذیه ای روبه رو هستند ؟

علل ایجادکننده این مشکلات به دو بخش تقسیم می شوند :

۱ ـ  علل اولیه

۲ ـ  علل ثانویه

علل اولیه عبارتند از :

افسردگی ، فراموشی ، تنهایی ، ناتوانی های جسمانی ، مشکلات اقتصادی ، مرگ و میر همسر و … . تمام این عوامل می توانند بر وضعیت تغذیه ای فرد سالمند اثرات نامطلوبی بگذارند .

علل ثانویه عبارتند از :

بی اشتهایی ، سوء جذب ، تداخل مصرف دارو و غذاها ، خرابی دندان ها ، بیماری های مزمن وعادات غذایی که تمامی این عوامل می توانند بر وضعیت تغذیه ای و سلامت یک فرد سالمند اثرات بدی داشته باشند . علاوه بر این ، همچنین مشکلات مربوط به غذا خوردن ، اختلالات گوارشی از حالت تهوع ، ترش کردن ، مشکلات روده ای بخصوص یبوست ، از مهم ترین مسائل سالمندان می باشند .

توصیه های تغذیه ای برای سالمندان

۱ ـ در این سنین رعایت اصل تنوع در برنامه ریزی غذایی و در عین حال توجه به عادات غذایی و شیوه زندگی فرد سالمند بسیار اهمیت دارد .

۲ ـ رژیم غذایی سالمند باید دارای مواد غذایی غنی از ویتامین ها و املاح به ویژه کلسیم و آهن باشد لذا مصرف شیر و لبنیات ، غذاهای گوشتی و سبزی ها و میوه ها بسیار تأکید می شود .

۳ ـ توصیه می شود تعداد وعده های غذایی سالمندان افزایش داده شود ( حداقل ۵ وعده در روز ) و در هر وعده مقدار غذای کمتری مصرف شود .

۴ ـ تأکید می شود که سالمندان از غذاهای پرچرب و سرخ شده ، سس مایونز ، سبزی های نفّاخ مثل کلم ، گل کلم ، پیاز و … استفاده نکنند .

۵ ـ با توجه به مشکل یبوست در اکثر سالمندان ، مصرف کافی مایعات (۸ تا ۱۰ لیوان در روز ) و مواد پرفیبر نظیر نان تهیه شده از گندم کامل و میوه هایی مثل گلابی رسیده ، آلو ، آلوزرد و سبزی ها اهمیت دارد . همچنین هشدار دادن به سالمند در مورد مصرف بی رویه مسهل ها می تواند مفید باشد .

۶ ـ در سالمندانی که جویدن غذا برای آنها مشکل است ، مصرف غذاهای نرم مثل انواع پوره ، گوشت نرم ، سوپ ، آشی که حبوبات زیاد ندارد و آب میوه توصیه می شود .

۷ ـ برخی از سالمندان ممکن است مبتلا به فشارخون بالا باشند . در این مورد رژیم غذایی کم سدیم و در صورت نیاز ، کاهش وزن پیشنهاد می شود .

۸ ـ برای تنظیم رژیم غذایی برای کاهش وزن در سالمندانی که اضافه وزن دارند ، حتما باید با متخصص تغذیه مشورت شود .

۹ ـ برای جلوگیری از مشکلات عاطفی ـ احساسی سالمندان ، بهتر است به عادات غذایی آنها احترام گذارده شود و هر گونه تغییری با ملایمت و تفاهم به وجود آید .

نمونه رژیم حاوی ۱۶۰۰ کیلوکالری انرژی ، ۱۷۴ گرم کربوهیدرات ، ۷۵ گرم پروتئین و ۵۰ گرم چربی است .