در زمان تحصیل دانشگاه استاد تربیت بدنی داشتیم برای اینکه خطر مصرف زیاد شکر و نمک را به ما متذکر شود همیشه میگفت از سه سم سفید رنگ همیشه باید بر حذر باشید نمک و شکر و هروئین که مصرف آن بلای جان شما خواهد بود . بعدها به دلیل شغل اداری خود در ستاد تنظیم بازار متوجه موضوعی دیگر شدم اصلا هر چی ماده غذایی سفید رنگ است دنیایی از حاشیه و حرف و حدیث در اطراف آن ایجاد شده و البته خیلی از این مواد عذایی سفید رنگ مشمول نظام قیمت گذاری و یارانه هستند . آرد گندم ، برنج ، گوشت سفید و تخم مرغ و شیر همه کم و بیش مشمول این قاعده هستند .

دست بر قضا چرخش روزگار نویسنده را در وادی یکی از همین مواد غذایی سفید رنگ انداخت . و این تازه آغاز کشف های جدید در عرصه شیر خام بود که حکایت این ماده غذایی را از سایر مواد غذایی جدا می کرد . افسانه های عجیب و غریبی که در کنار این ماده غذایی شکل گرفته است از این نظر این ماده غذایی را در صدر تمام مواد غذایی و خوراکیهای دیگر قرار داده است .

افسانه وجود وایتکس در محصولات لبنی – افسانه وجود مواد افزودنی برای ماندگار کردن شیر – افسانه وجود پالم در محصولات لبنی – افسانه افزودن آب به شیر – افسانه
اضافه کردن شیر خشک و یا تهیه محصولات لبنی از شیر خشک ( به عنوان یک مولفه منفی ) و مواردی از این دست .

در کنار این موضوعات برخی برداشت های غلط در میان مردم و مسئولین بر حوزه اقتصاد لبنیات و قیمت تمام شده محصولات لبنی  سایه افکنده است .

در سال ۹۷ که افزایش قیمت دلار در کشور تا مرز ۲۰ هزار تومان نیز رسید و بر تمام محصولات مختلف غذایی و غیر غذایی تاثیر شگرف خود را گذاشت گاهی به طنز و شوخی و بعضاً از سر بی اطلاعی گفته می شد که مگر گاوها دلار میخورند که قیمت شیر خام و فرآورده های لبنی اینطور بالا می رود . حتی وضعیت به گونه ای شده بود که انگار شیر و لبنیات از آب معدنی و نوشابه های گازدار هم کم ارتباط تر با موضوع دلار بوده و این محصولات حق دارند افزایش قیمت داشته باشند ولی لبنیات نباید تحت تاثیر افزایش قیمت دلار و نرخ تورم افزایش قیمت داشته باشد . اما باید دید که واقعیت چیست .

واقعیت این است که لبنیات یکی از وابسته ترین محصولات مواد غذایی با تغییرات قیمت ارز و تورم است . از دامداریها اگر آغاز نمایید ۸۰ درصد نهاده های مصرفی شامل جو و ذرت و سویا وادراتی هستند . از سویی برخی  داروهای مصرفی و اسپرم تکثیر دام نیز از طریق واردات تامین می شود . شیردوشها و برخی تجهیزات دامداریها وابسته به واردات است .

در حوزه کارخانه های فرآوری کننده لبنیات نیز وضعیت به همین گونه است انواع پاکتهای چند لایه بسته بندی شیر انواع استارترها و باکتریهای مفید تولید ماست و دوغ و … در کنار دستگاهها و تجهیزات و قطعات یدکی مورد استفاده از طریق واردات تامین می شود . حتی بخشی  از مواد بسته بندی که تولید داخل است نظیر انواع نایلون و پت نیز به دلیل امکان صادرات با تغییرات قیمت ارز ارتباط زیادی دارد . بنابرای در یکی دو سال اخیر و بعد از یک دوره طولانی چند ساله ثبات در قیمت محصولات لبنی با تغییرات شدید قیمت تمام شده این محصولات مواجه شده ایم . در کنار این اقلام در سال ۹۸ با توجه به کاربر بودن صنعت لبنیات نسبت به سایر صنایع ، افزایش سطح عمومی دستمزدها به میزان ۳۶ درصد باعث شده است تا افزایش هزینه های تولید و تبدیل شیر خام به محصولات لبنی باشیم . این افزایش ها برخلاق تلقی اغلب مردم نه تنها به نفع مجموعه های تولیدی لبنیاتی نیست بلکه با کاهش سطح تقاضا و سرانه مصرف لبنیات در کشور باعث ایجاد ظرفیت خالی و سربار جذب نشده در شرکتهای لبنی شده است .

از سال ۸۹ که عملا پرداخت یارانه شیر در سطح کشور متوقف شد بر خلاف یارانه سوخت و یارانه نان ، هیچگاه این یارانه به حساب خانوارها واریز نشد . با حذف یارانه شیر قیمت شیر خام و محصولات لبنی در کشور دو تا سه برابر افزایش یافت . این موضوع باعث شد تا سرانه مصرف لبنیات در کشور از میزان ۱۰۰ کیلو گرم در سال برای هر نفر ، به کمتر از ۷۵ کیلو در سال برای هر نفر برسد . این موضوع باعث افت تولید در واحدهای تولیدی لبنی شد و خود باعث افزایش سهم هزینه های سربار ثابت در هر واحد محصول تولیدی گردید و این مجددا باعث کاهش بیشتر مصرف لبنیات شد و این چرخه هر بار تکرار و تکرار شد و در کنار تاثیر قیمت ارز باعث افزایش بیش از پیش قیمت لبنیات و کاهش دائم مصرف آن شد .

چه باید کرد ؟

واقعیت مطلب آن است که در ابتدا باید چرخه معیوب افزایش قیمت – کاهش سرانه و کاهش سرانه – افزایش قیمت را اصلاح کرد . برای افزایش سرانه مصرف شیر و
فرآورده های لبنی نیز علاوه بر فرهنگ سازی ، هدایت بخشی از منابع یارانه ای دولت به این سمت ضرورت دارد . در گام اول مردم باید بپذیرند و باور کنند که مصرف شیر و لبنیات یک موضوع تفننی و جانبی نیست . هم اکنون سرانه مصرف لبنیات در جهان نزدیک به ۱۵۰ کیلو و در کشورهای توسعه یافته بیش از ۳۰۰ کیلوگرم در سال است .
این درحالی است که در ایران همچنان که اشاره شد کمتر از ۷۵ کیلو گرم رسیده است . بدیهی است برای فرهنگ سازی لازم است انجمنهای مختلف شیر و لبنیات از طریق
رسانه های مختلف به این کار اقدام نمایند .

علاوه بر این اعطای یارانه برای توزیع شیر در مدارس ، پادگانها ، ادارات و یا حتی برای بخشی از افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی میتواند در دستور کار قرار گیرد .
این موضوع ضمن آنکه باعث تغییر ذائقه و فرهنگ سازی در مردم می گردد ، باعث می شود تا میزان تولید شیر خام و لبنیات در کشور افزایش یافته و سهم از هزینه های سربار ثابت برای هر واحد محصول کاهش یاید و عملا چرخه معیوب فوق الاشاره بهبود یافته و به سمت ارتقای مصرف و کاهش قیمتهای سیر نماید .

دکتر محمد اسناوندی مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصادی حوزه لبنیات

                                                                                                                                                                           برگرفته از سایت ۵۵ آنلاین